بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی: نقش تعدیلی محیط کارآفرینی

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره,47-2 شماره )5-520( 395 2 بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی: نقش تعدیلی محیط کارآفرینی سعید کریمی * استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا )تاریخ دریافت: 94/7/- تاریخ تصویب: 95/2/2( چکیده در سالهای اخیر یکی از مهمترین مباحث تحقیق در حوزه کارآفرینی تشخیص فرصت میباشد. این تحقیق سعی دارد تا با تلفیق هر دو گروه عوامل فردی و محیطی در یک الگوی تحقیق نقش تعدیلی محیط کارآفرینی بر روابط بین خالقیت تجربه کارآفرینی و الگوی نقش کارآفرینی را بررسی نماید. دادههای پژوهش از طریق پرسشنامه از نمونهای متشکل از 300 دانشجوی کشاورزی در چهار دانشگاه دولتی در غرب کشور جمعآوری شد. نتایج حاصل از مدلیابی معادالت ساختاری نشان داد که هر سه متغیر فردی با تشخیص فرصت رابطه معنی داری دارند اما قویترین رابطه بین خالقیت و تشخیص فرصت وجود داشت. همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون تعدیل چندگانه شده نشان داد که خالقیت در محیط مناسب کارآفرینی رابطه قویتری با توانایی تشخیص فرصت دانشجویان دارد. این تحقیق هم به ادبیات تشخیص فرصت و هم به نظریههای محیط نهادی و ویژگیهای شخیصتی از طریق نشان دادن نقش تعدیلی محیط کارآفرینی بر رابطه بین خالقیت و تشخیص فرصت کمک میکند. واژههای کلیدی: کارآفرینی تشخیص فرصت خالقیت محیط کارآفرینی نقش تعدیلی مقدمه یکی از عناصر کلیدی فرایند کارآفرینی تشخیص فرصتهای کسب و کار میباشد ( Baron, Ozgen & 2007; Shane & Venkataraman, 2000; Tang et al., 202(. تشخیص فرصتهای کسب و کار یکی از مهمترین مهارتهایی است که یک کارآفرین موفق باید داشته باشد. شناسایی و توسعه فرصتهای کارآفرینی پیش شرط ایجاد کسب و کارهای جدید میباشد. به همین دلیل بخش مهمی از تحقیقات کارآفرینی سعی در تشریح فرایند تشخیص فرصت دارند (20.(Propstmeier, در بیست سال گذشته صاحبنظران مدلهای مختلفی از تشخیص فرصت ارایه دادهاند 999) al., al., 2003; Bhave, 994; Singh et و سعی کردهاند تا با کمک رشتههای مختلف علوم اجتماعی از جمله اقتصاد روانشناسی و جامعه شناسی چارچوبهای نظری مناسب )مانند رهیافت اجتماعی شناختی( برای تبیین ماهیت و فرایند تشخیص فرصت ایجاد نمایند )2007 )Dimov, اما علیرغم تمام این تالشها فرایند تشخیص فرصتهای کارآفرینی هنوز همانند یک جعبه سیاه ابعاد ناشناخته بسیاری دارد ;2007 (Corbett, Shane & Venkataraman, 2000; Vaghely & Pierre- (200 Andre, و این سوال هنوز بیپاسخ مانده است که چرا بعضی افراد فرصتها را شناسایی میکنند و بعضی (Ardichvili et دیگر قادر به انجام این کار نیستند. E-mail: skarimi@basu.ac.ir

مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران دوره 47-2 شماره 395 2 52 در ادبیات کارآفرینی پیشایندهای تشخیص فرصت کارآفرینانه دامنه وسیعی از عوامل از عوامل فردی گرفته تا عوامل محیطی را در بر میگیرد. ولیکن بیشتر تحقیقات عمدتا بر عوامل فردی نظیر دانش پیشین شبکههای اجتماعی و خودکارآمدی تمرکز داشتهاند (2007 Baron, )Ozgen & و مکانیسمهای شناختی فردی را در رابطه با تشخیص فرصتهای کارآفرینانه مورد بحث قرار دادهاند )2007.)Corbett, تعداد خیلی کمی از مطالعات هر دو گروه عوامل فردی و محیطی را در بررسی پیشایندهای تشخیص فرصت کارآفرینی مد نظر قرار دادهاند (203 al.,.(wang et در بین عوامل فردی هم توجه کمتری به ویژگیهای شخصیتی نظیر خالقیت شده است. al. )204( George et در بررسی نظاممند ادبیات تشخیص فرصت بیان میکنند که ویژگیهای شخصیتی و شرایط محیطی دو عامل مهم موثر بر فرایند تشخیص فرصت هستند که از لحاظ مفهومی مطالعات بسیاری از این بحث حمایت کردهاند اما از لحاظ تجربی مطالعات خیلی کمی به بررسی این روابط پرداختهاند. آنها پیشنهاد کردند که مطالعات آینده باید به این عوامل توجه بیشتری نمایند. پژوهش حاضر سعی دارد تا با با استفاده از نظریههای شناختی-اجتماعی سرمایه انسانی و اجتماعی و محیط نهادی به بررسی هر دو گروه عوامل فردی و محیطی به عنوان پیشایندهای تشخیص فرصت بپردازد و از این طریق به درک بهتر عوامل موثر بر این شایستگی کمک نماید. در این پژوهش فرض میشود که خالقیت تجربه کارآفرینی و الگوی نقش کارآفرینی به عنوان عوامل فردی پیشایندهای توانایی افراد برای شناسایی فرصت های کسب و کار میباشند و مهمتر آن که فرض میشود روابط بین این عوامل با تشخیص فرصت تحت تاثیر عوامل محیطی میباشد. چارچوب نظري و فرضيهها تشخيص فرصت کسب و کار کارآفرینی عبارت است از فرایند شناسایی ارزشیابی و بهرهبرداری از فرصتها با هدف راه اندازی یک کسب و کار و یا بهبود رشد آن (Baron, 2007a; Shane & (2000.Venkataraman, همانطور که بیان شد این فرایند با شناسایی فرصتها آغاز میشود. شناسایی فرصت ها را میتوان این گونه تعریف نمود: فرایندی که از طریق آن افراد فرصتهای بالقوه را به منظور ایجاد و توسعه کسب و کار بازار و تکنولوژی جدید شناسایی و کشف میکنند 2000) Venkataraman,.(Shane & در حقیقت میتوان گفت که بدون شناسایی فرصت کارآفرینی هم وجود نخواهد داشت )200 al., )Short et و به همین دلیل این شایستگی تبدیل به یکی از عناصر کلیدی در تحقیقات و مطالعات کارآفرینی شده است و عالقه زیادی برای شناسایی فرایند و عواملی که میتوانند این شایستگی را بهبود دهند وجود دارد. خالقيت نمود خالقیت را میتوان تولید ایدههای نو و مفید تعریف 200) Amabile,.(Hennessey & خالقیت و نوآوری نقش کلیدی در تشخیص فرصتها و موفقیت کسب و کارهای جدید دارند (Hills et al., 997; (200 al.,.lumpkin et ادبیات کارآفرینی خالقیت را به عنوان یک ویژگی شخصیتی و شناختی مهم مطرح می کند که به توانایی فرد برای تولید ایدههای کسب و کار و شناسایی فرصتها کمک میکند al., (Ardichvili et 2003; Shane, 2003; Dimov, 2007; Gielnik et al., (202. مطالعات تجربی هم نشان دادهاند که خالقیت می تواند به تشخیص فرصتها کمک کند Tang, (Baron & 20; Gielnik et al., 202; Propstmeier, 202; Karimi et al., 204) با توجه به آنچه بیان شد میتوان فرضیه زیر را بیان کرد: دارد. فرضیه : خالقیت با تشخیص فرصت رابطه مثبتی تجربه کارآفرينی نظریه سرمایه انسانی بر این باور است که دانش باعث افزایش تواناییهای شناختی افراد میشود و به آنها کمک میکند تا به صورت کارآتر و پربازدهتر فعالیت نمایند (2003 Honig,.(Davidsson & یکی از این تواناییهای شناختی تشخیص فرصت میباشد. بنابراین افرادی که دارای سرمایه انسانی بیشتر یا با کیفیتتر هستند باید در دریافت و شناخت فرصتها بهتر باشند. از جمله مولفههای سرمایه انسانی که در فرایند کارآفرینی و به ویژه تشخیص فرصت بسیار اهمیت دارد تجربه کارآفرینی میباشد 200) Tang,.(Ucbasaran et al., 2008; افرادی

53 سعید کریمی: بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی... که قبال کسب و کار خود را راهاندازی کردهاند و یا اقدام به چنین کاری کردهاند مهارتها و صالحیتهای ارزشمندی نظیر مدیریت منابع )زمان پول کارکنان( و جذب سرمایه کسب نمودهاند. این نوع مهارتها میتوانند به کارآفرین کمک نماید تا فرصتهای کسب و کار بهتر و بیشتری کشف و یا خلق نماید (González & Husted,.20; Ucbasaran et al., 2009 ) بنابراین فرضیه زیر درباره تجربه کارآفرینی و تشخیص فرصت ارایه میشود: فرضیه 2: تجربه کارآفرینی با تشخیص فرصت رابطه مثبتی دارد. الگوي نقش کارآفرينی الگوی نقش را میتوان فردی دانست که به عنوان یک الگو در یک رفتار بخصوص )مثال کارآفرینی( برای فرد دیگر سرمشق قرار میگیرد. الگوهای نقش منبع یادگیری مشاهدهای میباشند. الگوهای نقش میتوانند تشویق و حمایت الزم برای فرد را فراهم آورند و یکی از منابع مهم اطالعات میباشند 20) al., (202) Bosma, et al.(barnir et الگوهای نقش کارآفرینی را به عنوان یکی از منابع مهم سرمایه اجتماعی میدانند که با ایجاد آگاهی رهنمود حمایت و هدایت افراد آنها را در مسیر کارآفرینی کمک میکنند. از دیدگاه کارآفرینی سرمایه اجتماعی )از جمله الگوی نقش( شبکههایی فراهم میآورد که کشف و شناسایی فرصتها و همچنین بهرهبرداری از آنها را بهبود میدهد و به شناسایی گردآوری و تخصیص منابع کمیاب کمک میکند 2003) Honig,.(Davidsson & کارآفرینان موفق به عنوان الگوی نقش نه تنها پیامهای مثبت درباره کارآفرینی منتقل میکنند بلکه میتوانند برای افراد کشف و خلق ایدهها و فرصتهای کسب و کار جدید و عملی کردن آنها را آسانتر سازند.)Fornahl, 2003( بنابراین فرضیه زیر در همین رابطه بیان میشود: فرضیه 3: مدل نقش کارآفرینی با تشخیص فرصت رابطه مثبتی دارد. نقش تعديلی محيط کارآفرينی در حالی که متغیرهای فردی نظیر سرمایه انسانی به عنوان پیشایندهای تشخیص فرصت خیلی مورد تاکید قرار گرفتهاند اما تاثیر عوامل اجتماعی-فرهنگی یا محیطی در کارآفرینی را هم نمیتوان نادیده گرفت (2003.(Ozgen, بهطور کلی عوامل محیطی دربرگیرنده زمینههای اقتصادی اجتماعی سیاسی و ارزشهای فرهنگی-اجتماعی میباشند. چنین عواملی میتوانند کارآفرینان را در فرایند تشخیص فرصت تحت تاثیر قرار دهند (204 al.,.(george et یکی از مهمترین چارچوب های نظری برای مطالعه تاثیر شرایط محیطی بر تشخیص فرصت نظریه نهادی 2 (990 (North, میباشد. بر اساس این نظریه محیط نهادی )اجتماعی-فرهنگی سیاسی اقتصادی و غیره( میتواند نقش حیاتی در شکلگیری و توسعه نگرش و رفتار اقتصادی افراد )نظیر کارآفرینی( ایفا نماید. (985) Stevenson & Gumpert بیان میدارند که محیط بیرونی از جمله ارزشهای اجتماعی اقدامات سیاسی و قوانین و مقررات میتوانند افراد را تشویق به شناسایی و کشف فرصتها کنند. (200) Tang بیان می کند که محیط کارآفرینی بر رابطه بین سرمایه انسانی و اجتماعی با تشخیص فرصت تأثیر میگذارد. به عبارت دیگر محیط کارآفرینی مناسب بستری را برای تسریع جریان انتقال دانش تشویق مبادله اطالعات و تجارب بهبود بحث و تبادل نظر میان افراد و در نتیجه شناسایی خلق ترکیب و استفاده از دانش فراهم مینماید و بدین طریق شناسایی بهتر فرصتهای کارآفرینی کمک مینماید. با توجه به آن چه بیان شد میتوان فرضیههای زیر را درباره نقش تعدیلی عوامل محیطی مطرح کرد: فرضیه 4: محیط کارآفرینی روابط بین )الف( خالقیت )ب( تجربه کارآفرینی و )ج( الگوی نقش کارآفرینی با تشخیص فرصت کارآفرینی را تعدیل مینماید به گونهای که برای سطوح مثبتتر محیط کارآفرینی این روابط قویتر میباشند. 2.Institutional theory.vicarious learning

مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران دوره 47-2 شماره 395 2 54 فرضیه 4 ج محیط کارآفرینی فرضیه 4 ب فرضیه 4 الف خالقیت فرضیه تشخیص فرصت فرضیه 2 تجربه کارآفرینی فرضیه 3 مدل نقش شکل : چارچوب مفهومی تحقیق: رابطه عوامل فردی و محیطی با قصد کارآفرینانه این پژوهش توصیفی و روش تحقیق از نوع همبستگی بوده و برای گردآوری اطالعات از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. دانشجویان کشاورزی سال آخر کارشناسی چهار دانشگاه غرب کشور لرستان( )شامل: همدان کردستان کرمانشاه و که در سالتحصیلی 393-94 مشغول به تحصیل بودند به عنوان جامعهی آماری در نظر گرفته شدهاند )450=N(. روش نمونه گیری طبقهای تصادفی بوده و برای محاسبهی حجم نمونهی آماری از بارتلت و همکاران )200( جدول استفاده شده است. تعداد 300 نفر برای نمونهی آماری بررسی شدند )88 نفر از دانشگاه بوعلی سینا همدان نفر از دانشگاه رازی 75 کرمانشاه 7 نفر از دانشگاه لرستان و 66 نفر از دانشگاه کردستان(. در این پژوهش سه متغیر خالقیت محیط کارآفرینی و تشخیص فرصت با استفاده از مقیاس پنج گزینهای طیف لیکرت )کامال مخالف= تا کامال موافق= 5 ( اندازهگیری شدند. برای سنجش پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد. ضرایب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی سازهها بیش از حداقل قابل قبول یعنی 0/70 بودند که نشان میدهد متغیرهای مورد بررسی از پایایی مناسبی برخوردار میباشند )جدول (. همچنین روایی محتوای ابزار پژوهش توسط چهار نفر از اساتید گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا برخوردار از سوابق آموزشی و پژوهشی مرتبط با کارآفرینی تایید شد. با توجه به نوع تحقیق و ضرورت تعیین میزان اثرگذاری همزمان متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از تکنیک معادلههای ساختاری برای تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها استفاده شده است. جدول : تعداد گویهها منابع و پایایی متغیرهای تحقیق متغیر تعداد گویه مقیاس اندازهگیری آلفای کرونباخ پایایی ترکیبی منبع Ozgen, 2003 0/ 88 0/ 8 ترتیبی 6 تشخیص فرصت Ahlin et al., 204 0/ 87 0/ 8 ترتیبی 6 خالقیت Busenitzet al., 2000 0/ 93 0/ 88 ترتیبی 3 محیط کارآفرینی 204b Karimi et al., - - اسمی/ترتیبی 2 الگو نقش کارآفرینی 204 al., Karimi et - - اسمی تجربه کارآفرینی.Composite Reliability

55 سعید کریمی: بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی... نتایج یافتهه یا يافتهها توصیفی نشان میدهد که حدود 62 درصد از کل پاسخگویان دختر و مابقی آنها )38 درصد( پسر بودند. در رابطه با توزیع سنی دانشجویان اکثریت آنها )82 درصد( بین 2-25 سال سن داشتند و میانگین سنی آنها 22/77 سال بود. همچنین حدود 87 درصد )26 نفر( دانشجویان فاقد تجربه کارآفرینی میباشند. همانطور که جدول شماره متغیرهای میباشد. 2 نشان میدهد نمره تشخیص فرصت و خالقیت در حد متوسط اما نمره متغیر محیط کارآفرینی کمتر از حد متوسط می باشد )میانگین= 2/94 (. این یافته نشان می دهد که از نظر دانشجویان شرایط محیطی موجود از لحاظ قانونی هنجاری و شناختی چندان مناسب ایجاد کسب و کار جدید نمیباشد. همانطور که در جدول ذکر شده تشخیص فرصت کسب و کار با 6 گویه در مقیاس ترتیبی مورد سنجش قرار گرفت. حداقل امتیاز به دست آمده برای تشخیص فرصت 6 و حداکثر آن 30 و میانگین 9/3 بود. در طبقهبندی این متغیر 7 نفر )57 درصد( دارای توانایی تشخیص فرصت متوسط و نفر )37 درصد( دارای تشخیص فرصت پایین هستند و تنها 8 نفر )6 درصد( در گروه تشخیص فرصت باال قرار داشتند. برای سنجش متغیر الگوی نقش کارآفرینی دو سوال پرسیده شد: "آیا پدر یا مادر یا یکی از اعضای خانوادهتان دارای کسب و کار و یا شرکت میباشند " و "شما شخصا چند کارآفرین موفق در بین آشنایان دوستان و یا سایرین میشناسید ". بررسیها نشان میدهند کارآفرینانی که با فرد ارتباط نزدیکتری دارند )نظیر پدر و مادر( تاثیر بیشتری بر وی دارند (2004.(Davidsson, با پیروی از Karimi et al. و )20( Schmitt-Rodermund et al. )204( برای پاسخ منفی به سوال اول کد "صفر" در نظر گرفته شد و برای پاسخ مثبت کد "2" در نظر گرفته شد. پاسخهای سوال دوم هم با استفاده از یک مقیاس سه گزینهای کدگذاری شد: هیچ کس= 0 تعداد کمی= 2 و خیلی زیاد= 3. بنابراین نمره مدل نقش میتوانست از صفر تا چهار متغیر باشد. این نوع فرایند کدگذاری نزدیکی مدلهای نقش را نشان میدهد (Schmitt-Rodermund (20 al.,.et یافتهها نشان داد حدود 60 درصد )80 نفر( پاسخگویان هیچ کارآفرینی را شخصا نمیشناسند و تنها 0 درصد آنها بیان کردند که پدر و مادر یا یکی از اعضای خانوادهشان صاحب کسب و کار میباشد. جدول 2. توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب تشخیص دسته بندی باال متوسط پایین بیشینه: 30 همبستگی تشخیص فرصت <26/76 فرصت کارآفرینی فراوانی 8 درصد فراوانی 6 درصد فراوانی تجمعی 6 63 00 57 37 7-26/76 7/36 <7/36 مجموع 00 300 کمینه: 6 انحراف معیار: 4/70 میانگین: 22/06 میشود هر سه متغیر مستقل خالقیت تجربه )یعنی کارآفرینی و مدل نقش کارآفرینی( و متغیر تعدیلی )یعنی محیط کارآفرینی( با تشخیص فرصت کارآفرینی همبستگی مثبتی دارند. در بین متغیرهای مورد مطالعه خالقیت ضرایب همبستگی پیرسون و دو رشتهای نقطهای در جدول شماره 3 ارایه شده است. همانطور که مالحظه برافراشتگی یا تورم واریانس بیانگر عدم هم خطی بین =r( و 0/69 p<0/0( محیط کارآفرینی )0/0>p =r( 0/34 قویترین همبستگی را با تشخیص فرصت کارآفرینی دانشجویان دارند. اگرچه اکثر متغیرها دارای همبستگی معنیداری میباشند اما بررسی عوامل متغیرهای تحقیق میباشد. در بین متغیرهای کنترل جنسیت با متغیرهای مستقل )به جز خالقیت( و وابسته همبستگی منفی دارد. با توجه به این که کد یک به زن و کد صفر به مرد داده شده است وجود همبستگی منفی به این مفهوم است که پاسخگویان مرد از لحاظ توانایی تشخیص فرصت داشتن الگوی نقش و تجربه کارآفرینی در سطح باالتری قرار. Variance Inflation Factors

مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران دوره 47-2 شماره 395 2 56 داشتهاند و همچنین مساعدتر بوده است. مدليابی معادالت ساختاري به نظر آنها محیط کارآفرینی al. )200( Hair et پیشنهاد میکنند که بهتر است یک رهیافت دو مرحلهای در مدلیابی معادالت ساختاری به کار گرفته شود: الف( ارزیابی مدل اندازهگیری و )ب( ارزیابی مدل ساختاری. الف- ارزیابی مدل اندازه گیری: در نخستین گام با کمک تحلیل عاملی تاییدی برازش متغیر - تشخیص فرصت مدل اندازه گیری مورد ارزیابی قرار گرفت )جدول 4(. نتایج نشان داد که تمامی آمارههای برازش برای مدل اندازه گیری از مقدار پیشنهاد شده بزرگتر بوده و بنابراین مدل اندازه گیری از برازش نسبتا قابل قبولی برخوردار است al., (Shook et (2004. الزم به ذکر است که تمامی گویههای با وزن عاملی بزرگتر از حداقل قابل قبول یعنی 0/5 بر روی عامل مربوطه بارگذاری شدند که بیانگر روایی همگرای قابل قبول سازهها میباشد 200) al.,.(hair et جدول 3: میانگین انحراف معیار ضریب همبستگی برای متغیرهای تحقیق میانگین انحححححححراف معیار آزمون 6 5 4 3 2 0/79 3/28 پیرسون 0/84 3/27 2- خالقیت پیرسون 0/69 ** 0/94 3- الگو نقش کارآفرینی 0/76 پیرسون 0/2 0/27 ** 0/76 4- محیط کارآفرینی 2/95 5- تجربه کارآفرینی پیرسون 0/2 0/29 ** 0/34 ** - - دورشتهای نقطهای 0/56 ** 0/36 * 0/35 0/36 * 2/72 22/78 6- سن پیرسون 0/08 0/02 0/7 * 0/0 0/07 - - 7- جنسیت دو رشتهای نقطهای -0/25 ** 0/03-0/25 ** -0/4 * -0/09-0/8 ** **p>0/0, *p<0/05 شاخص برازندگی جدول 4: خالصهای از شاخصهای برازندگی برای مدل اندازهگیری RMSEA IFI TLI CFI GFI X2/df P X2 0/038 0/ 960 0/ 952 0/ 959 0/ 903 / 397 0/ 000 389/ 648 مقدار به دست آمده >./.7 <./ 9 <./ 9 <./ 9 <./ 8 > 3 <./ 05 مقدار پیشنهاد شده ب( ارزیابی مدل ساختاری: بعد از این که یک مدل اندازهگیری قابل قبول بهدست آمد دومین مرحله یعنی ارزیابی مدل ساختاری انجام شد. شاخصهای برازندگی در این مرحله نیز بیانگر آن بودند که مدل ساختاری دادهها را به خوبی برازش میکند X 2 = 07/77( X2/df= /826 GFI= 0/940 CFI= 0/957 0/943.)RMSEA=0/052 IFI=0/957 TLI= فرضیات آزمون شده خالقیت تجربه کارآفرینی الگوی نقش کارآفرینی همانگونه که نتایج مذکور در جدول نشان 5 میدهند خالقیت )0/0>p 0/79=β( تجربه کارآفرینی )0/0>p و الگوی نقش کارآفرینی 0/0=β( )0/05>p 0/7=β( با تشخیص فرصت کارآفرینی رابطه مثبت و معنیداری دارند. همدیگر قادر بودند که 74 جدول : 5 نتایج مدل یابی معادله ساختاری تشخیص فرصت بهطور کلی سه متغیر مستقل با درصد واریانس را در تشخیص فرصت کارآفرینی دانشجویان تبیین کنند. ارزش بتا β 0/79 انحراف استاندارد 0/079 ارزش تیt 9/93 ** تشخیص فرصت 3/223 ** 0/2 0/0 تشخیص فرصت 2/035 * 0/067 0/7 **p<0.0, *p <.05

57 سعید کریمی: بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی... اثرات تعديلی محيط کارآفرينی یکی از روشهای رایج برای ارزیابی تاثیر تعدیلی در چارچوب مدلیابی ساختاری تحلیل گروههای ایجاد شده بر اساس متغیر تعدیلگر میباشد. ولیکن دو مقولهای کردن متغیرهای پیوسته نظیر محیط کارآفرینی به منظور زیادی اطالعات رفتن دست از باعث گروهها ایجاد میشود. به همین دلیل پیشنهاد شده در این گونه موارد از تحلیل رگرسیون چندگانه تعدیل شده استفاده شود )2004 al..)frazier et نتایج تحلیل رگرسیون همزمان در جدول 6 ارایه شده است. در گام نخست متغیر کنترل جنسیت وارد شد )به علت عدم وجود همبستگی بین سن و متغیرهای تحقیق این متغیر در تحلیل رگرسیون وارد براساس نتایج مدل نشد(. معنیدار بود 0/0( p< 4/785 =F( وجنسیت با تشخیص فرصت رابطه منفی معنیدار داشت. در گام دوم متغیرهای مستقل تحقیق وارد شد. همان طور که نتایج نشان میدهد خالقیت تجربه کارآفرینی و الگوی نقش رابطة مثبت و معنی داری با تشخیص فرصت دارند. در گام سوم متغیر تعدیل کننده وارد شد. نتایج نشان میدهد که رابطه معنیداری بین محیط کارآفرینی و تشخیص فرصت وجود دارد )مدل p<0/0 :3 0/3=β(. در گامهای بعدی )مدلهای 5 4 و 6( تأثیر تعاملی محیط کارآفرینی و عوامل فردی )حاصل ضرب دو متغیر( بر تشخیص فرصت بررسی شده است. همان طور که در جدول کارآفرینی 6 آورده شده حاصل ضرب خالقیت و محیط رابطة بنابراین نقش تعدیل معنیداری با تشخیص فرصت دارد کننده محیط میگردد )فرضیه 4 الف(. یعنی محیط کارآفرینی تایید کارآفرینی بر رابطه بین خالقیت و تشخیص فرصت تأثیر دارد به گونهای که برای سطوح مثبتتر محیط کارآفرینی این رابطه قویتر میباشد. ولی نقش تعدیل کننده محیط کارآفرینی بر روابط میان تجربه کارآفرینی و الگوی نقش کارآفرینی با تشخیص فرصت تایید نمیشود. β مدل 6-0/07 0/63 ** 0/08 0/29 0/6 ** 0/07 45/675 ** 0/55 0/54 0/00 β مدل 5-0/07 0/63 0/6 0/4 0/5-0/09 45/508 ** 0/55 0/54 0/00 جنس خالقیت تجربه کارآفرینی الگو نقش محیط خالقیت محیط تجربه محیط الگوی نقش محیط آماره F مدل جدول 6: نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه تعدیل شده β مدل 4-0/05 0/8 ** 0/06 0/09 * 0/45 ** 0/87 ** 53/567 ** 0/59 0/58 0/042 ** β مدل 3-0/08 0/63 0/08 * 0/3 ** 0/3 ** 53/69 ** 0/55 0/54 0/06 ** β مدل 2-0/08 0/67 ** 0/08 * 0/5 ** 60/063 ** 0/53 0/52 0/498 ** β مدل -0/8 ** 4/785 ** 0/04 0/03 0/035 ** R 2 R 2 تعدیل شده ΔR 2 ;*p<.05; **p<.0 = β ضریب رگرسیون استاندارد بحث و نتيجهگيري فرضیهی اول مبنی بر رابطه مثبت خالقیت با تشخیص فرصت کارآفرینانه تایید شد. این نتیجه با پژوهشهای (202) Propstmeier و & Baron (20) Tang همسو میباشد. نتایج تحقیق نشان داد که تجربه کارآفرینی با تشخیص فرصت رابطه مثبتی دارد هرچند که این رابطه خیلی قوی نبود. این نتیجه با نتایج تحقیقات انجام شده توسط (20) González & Husted و

مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران دوره 47-2 شماره 395 2 58 (2009) Ucbasaran et al. همخوانی دارد. یافتههای پژوهش همچنین بیانگر رابطه مثبت مدل نقش کارآفرینی با تشخیص فرصت بود. این نتیجه از دیدگاه Davidsson (2003) & Honig مبنی بر این که الگوهای نقش کارآفرینی میتوانند توانایی افراد برای شناسایی فرصتها را بهبود دهند حمایت میکند. نتایج فوق نشان میدهد هر چند عوامل فردی در تشخیص فرصت تاثیر گذارند اما بیشترین و قویترین تاثیر مربوط به خالقیت میباشد. این مساله نقش تربیتی و آموزشی را در ارتقای سطح خالقیت فراگیران و به تبع آن فرصت شناسی آنها خاطر نشان میکند. از جمله یافتههای مهم دیگر پژوهش حاضر نقش تعدیلی محیط بر رابطه بین خالقیت و تشخیص فرصت میباشد. هرچند که این عامل در مطالعات تجربی قبلی بررسی نشده اما (200) Tang پیشنهاد میکند که محیط کارآفرینی میتواند بر روابط بین عوامل فردی و تشخیص فرصت تاثیر گذار باشد. براساس نتیجه حاصله هرچه محیط بیرونی برای فعالیتهای کارآفرینانه مساعدتر و مناسبتر باشد خالقیت افراد در رابطه با تشخیص فرصت های کارآفرینی بیشتر و بهتر بروز و ظهور پیدا میکند. به عبارت دیگر در شرایط محیطی مناسب خالقیت افراد تاثیر بیشتری بر توانایی آنها در زمینه خلق و کشف فرصت ها دارد. برای این که ایدههای خلق شده از طریق تفکر خالق و یا ایدههای کشف شده تبدیل به فرصتهای واقعی شوند ضروری است که کارآفرینان )بالقوه( انگیزه بررسی این ایدهها و انتخاب و اجرای مناسبترین و سودمندترین آنها را داشته باشند. چنین انگیزهای غالبا در محیطه یا مساعد باالتر خواهد بود چرا که در این محیطها هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی کارآفرینان تشویق و حمایت میشوند و در نتیجه آنان انگیزه و تمایل بیشتری به عملی کردن ایدههای خود پیدا خواهند کرد. پژوهش حاضر از لحاظ نظری و کاربردی به ادبیات و آموزش کارآفرینی کمک میکند. این پژوهش با لحاظ کردن هر دو عامل فردی و محیطی در یک مدل و بررسی آنها در یک محیط دانشگاهی به پر کردن خال موجود در تحقیقات گذشته که عمدتا به بررسی نقش عوامل فردی پرداختهاند کمک میکند و نشان میدهد که هر دو گروه عوامل میتوانند توانایی فرد در تشخیص فرصتهای کسب و کار را تحت تاثیر قرار دهند. از بعد کاربردی هم ذکر چند نکته مهم میباشد. براساس یافتهها سطوح باالتر خالقیت تجربه کارآفرینی و الگوی نقش کارآفرینی بر تشخیص فرصت تاثیر دارند هرچند که در بین این عوامل قویترین تاثیر مربوط به خالقیت بود. این یافتهها پیشنهادهایی برای بهبود آموزش کارآفرینی ارایه میدهند. (Amabile, 200) میکند بیان همانگونه که آمابیل یک فقط خالقیت استعداد یا ویژگی شخصیتی مطلق نمیباشد بلکه می توان آن را از طریق تالش و آموزش نیز افزایش داد و همین امر نقش آموزش کارآفرینی را پررنگتر میکند. بسیا یر از صاحب نظران هم بر این باورند که آموزش کارآفرینی نباید فقط بر ابعاد فنی کارآفرینی تمرکز نماید بلکه باید توسعه خالقیت و دیگر ویژگیه یا نیز مد نظر قرار دهد شخصیتی را 204a).(Karimi et al., نتایج مطالعات انجام شده نشان میدهند که میتوان با آموزش و به کاربردن تکنیکه یا خالقیت داد دانشجویان مناسب نظیر را در کالسه یا ایدهها تولید کارآفرینی افزایش.(Propstmeier, 202; Karimi et al., 204a) همچنین آموزشگران و برنامههای کارآفرینی باید توجه بیشتری به تاثیر الگوهای نقش کارآفرینی نمایند. آنها می توانند با بیان داستان و سرگذشت کارآفرینان و یا با دعوت از کارآفرینان موفق برای ارایه سخنرانی در کالسهای کارآفرینی الگوهای نقش کارآفرینی مناسبی در اختیار دانشجویان قرار دهند 206) al.,.(karimi et با توجه به نقش مهمی که عوامل محیطی در رابطه بین خالقیت و تشخیص فرصت ایفا مینمایند سیاستگزاران و نهادهای قانونگزار اقتصادی آموزشی و اجرایی )بویژه جهاد کشاورزی( باید سعی نمایند تا شرایط محیطی مناسبی برای فعالیتهای کارآفرینی کشاورزی ایجاد نمایند. مطالعات نشان میدهند که شرایط محیطی برای کارافرینی مناسب نمیباشند و موانع و مشکالت زیادی بر سر راه کارآفرینی وجود دارد و انجام فعالیت کارآفرینی در کشور بسیار مشکل میباشد (Karimi et (205.al., بنابراین سیاستگزاران و نهادهای ذیربط باید اولویت باالیی برای افزایش حمایتهای محیطی و از بین

59 سعید کریمی: بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر تشخیص فرصتهای کارآفرینی... بردن موانع موجود برای کارآفرینان بالقوه کشور قایل شوند. هر پژوهشی با محدودیتهایی رو به روست. این پژوهش نیز از این اصل مستثنی نبوده است. پیشنهاد میشود که محققان در پژوهشهای آتی جهت دستیایب به روابط علی قطعی افزایش تعمیم پذیری نتایج و اعتبار تحقیق دادههای خود را در زمانهای مختلف و از منابع و روش گوناگون و با نمونههای بزرگتر از دانشجویان سایر رشتهها و دانشگاهها گردآوری نمایند و با بررسی دیگر عوامل فردی اجتماعی و محیطی به شناخت بهتر پدیده کارآفرینی و تشخیص فرصت کمک کنند. سپاسگزاري از نظرات سازنده داوران محترم مقاله جهت بهبود کیفیت مقاله صمیمانه سپاسگزاری میشود. REFERENCES. Ahlin, B., Drnovsˇek, M., & Hisrich, R. D. (204). Entrepreneurs creativity and firm innovation: the moderating role of entrepreneurial self-efficacy. Small Bus Econ, 43, 0 7. 2. Amabile, T. (200). Beyond Talent. American Psychologist, 56, 333-336. 3. Ardichvilia, A., Cardozob, R., & Ray, S. (2003). A theory of entrepreneurial opportunity identification and development. Journal of Business Venturing, 8, 05-23. 4. BarNir, A., Watson, W. E., & Hutchins, H. M. (20). Mediation and Moderated Mediation in the Relationship Among Role Models, Self-Efficacy, Entrepreneurial Career Intention, and Gender. Journal of Applied Social Psychology, 4(2), 270-297. 5. Baron, R. A. (2007). Behavioral and cognitive factors in entrepreneurship: entrepreneurs as the active element in new venture creation. Strategic Entrepreneurship Journal, (-2), 67-82. 6. Baron, R. A., & Tang, J. (20). The role of entrepreneurs in firm-level innovation: Joint effects of positive affect, creativity, and environmental dynamism. Journal of Business Venturing, 26(), 49-60. 7. Bhave, M. P. (994). A Process Model of Entrepreneurial Venture Creation. Journal of Business Venturing, 9, 223 242. 8. Bosma, N., Hessels, J., Schutjens, V., Praag, M. V., & Verheul, I. (202). Entrepreneurship and role models. Journal of Economic Psychology, 33(2), 40-424. 9. Busenitz, L. W., Gomez, C., & Spencer, J. W. (2000). Country institutional profiles: Unlocking entrepreneurial phenomena. Academy of Management Journal, 43(5), 994 003 0. Corbett, A. C. (2007). Learning asymmetries and the discovery of entrepreneurial opportunities. Journal of Business Venturing, 22(), 97-8.. Davidsson, P., and Honig, B. (2003). The role of social and human capital among nascent entrepreneurs. Journal of Business Venturing 8(3), 30-33. 2. Davidsson, P. (2004). Role models and perceived social support. In Gartner, W., Shaver, K., Carter, N. and Reynolds, P. (Eds), Handbook of Entrepreneurial Dynamics: The Process of Business Creation, Chapter 6, Sage Publications, London, pp. 79-85. 3. Dimov, D. (2007). From Opportunity Insight to Opportunity Intention: The Importance of Person- Situation Learning Match. Entrepreneurship: Theory and Practice 3(4), 56-583. 4. Fornahl, D. (2003), Entrepreneurial activities in a regional context. In: Fornahl, D. and Brenner, T. (eds.), Cooperation, Networks and Institutions in Regional Innovation Systems. Cheltenham: Edward Elgar, 38-57. 5. Frazier, P. A., Tix, A. P., and Baron, K. E. (2004). Testing moderator and mediator effects in counseling psychology. Journal of Counseling Psychology, 5, 5 34. 6. George, M.N., Parida, V., Lahti, T., & Wincent, J. (204). A systematic literature review of entrepreneurial opportunity recognition: insights on influencing factors. International Entrepreneurship and Management Journal. 7. Gielnik, M. M., Frese, M., Graf, J. M., & Kampschulte, A. (202). Creativity in the opportunity identification process and the moderating effect of diversity of information. Journal of Business Venturing, 27(5), 559-576. 8. González, M. d. l. D., & Husted, B. W. (20). Gender, human capital, and opportunity identification in Mexico. International Journal of Gender and Entrepreneurship, 3(3), 236-253. 9. Hennessey, B. A., & Amabile, T. M. (200). Creativity. Annual Review of Psychology, 6(), 569-598. 20. Hills, G.E, Lumpkin, G.T & Singh, R.P (997). "Opportunity recognition: perceptions and behaviors of entrepreneurs", Frontiers of Entrepreneurship Research. Babson College, Wellesley, MA, 203 28.

مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران دوره 47-2 شماره 395 2 520 2. Karimi, S., Biemans, H. J. A., Lans, T., Aazami, M., & Mulder, M. (204a). Fostering students competence in identifying business opportunities in entrepreneurship education. Innovations in Education and Teaching International, forthcoming. 22. Karimi, S., Biemans, H. J. A., Lans, T., Chizari, M., & Mulder, M. (206). The Impact of Entrepreneurship Education: A Study of Iranian Students' Entrepreneurial Intentions and Opportunity Identification. Journal of Small Business Management, 54(), 87-209 23. Karimi, S., Biemans, H. J. A., Mahdei, K. N., Lans, T., Chizari, M., & Mulder, M. (205). Testing the relationship between personality characteristics, contextual factors and entrepreneurial intentions in a developing country. International Journal of Psychology, forthcoming. 24. Karimi, S., J.A. Biemans, H., Lans, T., Chizari, M., & Mulder, M. (204b). Effects of role models and gender on students entrepreneurial intentions. European Journal of Training and Development, 38(8), 694-727. 25. Lumpkin, G.T., Hills, G.E. and Schrader, R.C. (200). Opportunity recognition. A CEAE White Paper. 26. North, D. C. (990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge (UK): Cambridge University Press. 27. Ozgen, E. (2003). Entrepreneurial opportunity recognition: information flow, social and cognitive perspective (unpublished doctoral dissertation). Rensselaer Polytechnic Institute, Troy, NY. 28. Ozgen, E., & Baron, R. A. (2007). Social sources of information in opportunity recognition: Effects of mentors, industry networks, and professional forums. Journal of Business Venturing, 22(2), 74-92. doi: 0.06/j.jbusvent.2005.2.00 29. Park, J. S. (2005). Opportunity recognition and product innovation in entrepreneurial hi-tech startups: a new perspective and supporting case study. Technovation, 25(7), 739 752. 30. Propstmeier, J. (202). Antecedents of Entrepreneurial Behavior - Opportunity Recognition, Entrepreneurial Intention and the Role of Human Capital (Doctoral dissertation, University of Munich, Munich, Germany). Retrieved from http://dnb.d-nb.de. 3. Schmitt-Rodermund, E., Silbereisen, R.K. and Obschonka, M. (20). Successful entrepreneurship as developmental outcome. European Psychologist, 6(3), 74-86. 32. Shane, S., & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25(), 27 226. 33. Shane, S.A. (2003). A General Theory of Entrepreneurship: The Individual-opportunity Nexus. Edward Elgar, Northampton, MA. 34. Shook, C.L., Ketchen, D.J.Jr., Hul,t G.T.M. & Kacmar, K.M. (2004). An assessment of the use of structural equation models in strategic management research. Strategic Management Journal, 25, 397 404. 35. Short, J. C., Ketchen, D. J., Shook, C. L., & Ireland, R. D. (200). The Concept of "Opportunity" in Entrepreneurship Research: Past Accomplishments and Future Challenges. Journal of Management, 36(), 40-65 36. Singh, RP, Hills, GE, Lumpkin, GT, & Hybels, CR. (999). The entrepreneur opportunity recognition process: Examining the role of self perceived alertness and social networks. Chicago, Illinois: Academy of Management Proceedings. 37. Stevenson, H. H., and Gumpert, D. E. (985). The heart of entrepreneurship. Harvard Business Review, 63(2), 85-94. 38. Tang, J. (200). How entrepreneurs discover opportunities in China: an institutional view. Asia Pacific Journal of Management, 27(3), 46 479 39. Tang, J., Kacmar, K. M., & Busenitz, L. (202). Entrepreneurial alertness in the pursuit of new opportunities. Journal of Business Venturing, 27(), 77-94. 40. Ucbasaran, D., Westhead, P., & Wright, M. (2008). Opportunity identification and pursuit: does an entrepreneur s human capital matter? Small Business Economics, 30(2), 53 73. 4. Ucbasaran, D., Westhead, P., & Wright, M. (2009). The extent and nature of opportunity identification by experienced entrepreneurs. Journal of Business Venturing, 24(2), 99-5. 42. Vaghely, I. P., & Julien, P.-A. (200). Are opportunities recognized or constructed? Journal of Business Venturing, 25(), 73-86. 43. Wang, Y.-L. (203). Entrepreneurial opportunity recognition: an empirical study of R&D personnel. Management Decision, 5(2), 248-266.